Yapay zekâ evrimini küresel ölçekte hızlandırıyor ve bilgi işlem gücü, veri ve algoritmalar etrafındaki rekabet teknoloji çevresinden uluslararası siyasi arenaya uzanıyor.
Çin'de bağımsız olarak geliştirilen açık kaynaklı büyük ölçekli bir model olan DeepSeek, son zamanlarda günlük 30 milyondan fazla aktif kullanıcısıyla hızla popüler hale geldi ve çok dilli anlayış ve enerji verimliliği eğitimi gibi temel göstergelerde bazı ana akım Batılı modelleri geride bıraktı. Özetle, ABD ve Batı ülkelerinin yapay zekânın geliştirilmesi üzerindeki tek taraflı hakimiyetini sarstı.
Alman ekonomi basınında "Bu sadece borsa ile ilgili değil, aynı zamanda yaşamı değiştiren teknolojiyi kimin kontrol edebileceği ile de ilgili jeopolitik bir güç mücadelesi” yorumu yapıldı.
Bu mücadelenin altında yatan mantık, yapay zekâ ortamındaki “veri sömürgeciliğinin” neden olduğu yapısal eşitsizliktir. Üst düzey çiplerin ve bulut bilişim platformlarının güçlü tekel gücüne dayanan ABD gibi Batılı ülkeler, geniş “Küresel Güney" ülkelerini uzun zamandır pasif bir algoritma ve bilgi işlem gücü konumuna getirdiler. Stanford Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırma, Küresel Güney dilleri için ana akım dil modellerinin anlamsal hata oranının İngilizceden çok daha yüksek olduğunu ve bunun İngilizce olmayan kültürlerin “algoritmik ihmalini” ve küresel veri dağılımındaki dengesizliği vurguladığını gösterdi.
Düşen maliyet
Deepseek'in yükselişi, “Küresel Güney” in teknolojik egemenliği yeniden şekillendirmesi için yeni fikirler sağladı. DeepSeek, "büyük veri, büyük parametreler ve yüksek bilgi işlem gücü" ana akım inovasyon yolunu altüst etti. ChatGPT ile karşılaştırıldığında, hem eğitim maliyeti hem de çıkarım maliyeti önemli ölçüde azaltıldı.
DeepSeek, açık kaynak stratejisini duyurarak yapay zekâ sektörünü daha fazla açıklık ve işbirliğinin olduğu yeni bir döneme taşıdı.
ABD, “Küresel Güney” deki ülkelerin teknolojik gelişimini geciktirmek için çip ihracat kontrollerini ve teknoloji ambargolarını kullanmaya çalışsa da, tarih ve gerçeklik, teknolojik hegemonyayı sürdürmek için yalnızca ablukalara güvenmenin yeterli olmadığını gösterdi.
Çin için önemli
Çin için Deepseek'in önemi sadece teknik göstergelerin iyileştirilmesinde değil, aynı zamanda paralel olarak bağımsız inovasyon ve açık kaynak işbirliğinin uygulanabilir olmasında da yatmaktadır.
Açık kaynak, daha fazla uluslararası geliştiricinin model yinelemesine katılmasına ve aynı zamanda bir zamanlar Batılı kapalı platformlar tarafından reddedilen yerel senaryoların eşit şekilde uygulanmasına izin verir.
Bazı çevreler için endişe verici olan, çok dilli ve İngilizce olmayan veri kümelerinin optimizasyonunun, Çin’in ve “Küresel Güney” ülkelerinin çoğunluğunun kültürel ifade ve yayma yeteneklerini pekiştirmeye yardımcı olacağı ve böylece teknik düzeyde “dijital egemenliği” güçlendirmeleridir.
Stratejik çıkarlar
ABD'nin küresel yapay zekâ teknolojisi düzeni her zaman stratejik çıkarları etrafında döndü. Beyaz Saray, “yapay zekâ konusunda lider olmanın ABD'nin ekonomik, askeri ve politik gücünü korumasının anahtarı olduğunu" defalarca vurguladı ve teknolojik iyileştirmeyi ve kural koymayı güçlendirerek dijital avantajını korudu.
Deepseek'in ortaya çıkışı sadece endüstriyel bir fenomen değil, aynı zamanda Batı tek kutuplu dijital hegemonyası üzerinde önemli bir tepki ve etkidir. Çinli yorumcular, Deepseek'in bilgi işlem gücü temeli ve endüstriyel zincir desteği açısından hâlâ eksiklikleri olduğunu ve uluslararası hakimiyette ustalaşması için bir boşluk bulunduğunu söylüyor.
Çin, çipler, temel yazılımlar ve veri yönetişimi alanlarındaki özerkliğini derinleştirmeye devam etmeli ve özellikle model açık kaynak, yetenek eğitimi ve pazar uygulaması açısından BRICS ülkeleri gibi ortaklarla teknik işbirliğini aktif olarak güçlendirmelidir. Aynı zamanda, Çin bazı gelişmiş ülkelerin “Küresel Güney” de yapay zekâ ekosisteminin gelişmesini ve büyümesini engellemek için daha fazla ticaret engeli ve “dijital istihbarat savunması” yöntemleri benimseme ihtimaline karşı da dikkatli olmalı.
Yeni fırsatlar
Deepseek'in ortaya çıkışı, teknolojik gücün yalnızca birkaç tekel devine ait olmaması gerektiğine işaret ediyor. Çok kutuplaşma eğiliminin hızlanması ve Güney-Güney teknik işbirliği, daha kapsayıcı bir yapay zekâ ekosistemini besleyerek insanlığa sürdürülebilir ve kapsayıcı kalkınma fırsatları getiriyor.
Çinli yorumculara göre, Çin bu durumdan yararlanmalı ve açıklık ve özerkliğin birleşmesi yolunda istikrarlı bir şekilde ilerlemeli ve “bilgi işlem gücü paylaşımı, veri uyumluluğu ve algoritma şeffaflığı”ndan oluşan küresel bir dijital istihbarat yönetişim sisteminin kurulmasını teşvik etmelidir. Gelecek, teknolojinin potansiyelini çeşitli medeniyetlerin canlılığıyla tam olarak birleştirebilecek ülke ve bölgelere ve ayrıca dünyada daha fazla insana fayda sağlayabilecek açık bir inovasyon modeline ait olmalıdır.
